Stress bij reeën: lees hier wat ons gelukt is dankzij jullie steun!

Reeën. Je ziet ze nauwelijks – en als je ze ziet, zijn ze ook zo weer weg. Ze zijn betoverend mooi en sneller dan de wind – maar ook zeer gevoelig voor stress.

Hebben onze reeën gezonde of ongezonde stress? Stress op zich hoeft niet ongezond te zijn, maar chronische stress wel. Chronische stress maakt mens en dier vatbaarder voor ziekten, en omgekeerd. Om het welzijn en de gezondheid van deze mooie dieren op lange termijn te kunnen waarborgen, moet je chronische stress beperken. Hiervoor moet je stress bij reeën wel kunnen meten. Echter, de technieken hiervoor zitten nog in de kinderschoenen. 

Dankzij de genereuze bijdragen van onze Vrienden hebben Dr. Jolianne Rijks en collega’s van de faculteit Diergeneeskunde in 2018 een aantal oriënterende pilot acties kunnen uitvoeren, met het doel om de relatie tussen chronische stress en ziekte bij reeën te kunnen onderzoeken. Dit is natuurlijk geweldig en iets waarvoor wij iedereen die dit project heeft gesteund hartelijk willen danken!

1. Pilot acties stresshormonen en stressreceptoren

Dieren kennen een aantal chronische stressparameters, zoals cortisol (stresshormoon) in haar en hoornige structuren, en bijnierschorsvergroting door verhoogde cortisol productie. Voor deze parameters hebben wij voor het ree protocollen opgezet en oriënterende analyses uitgevoerd.

Cortisol in haar en hoornige structuren

Cortisol in vachthaar wordt in studies gebruikt als maat van chronisch stress. Het cortisol in haar wordt voornamelijk aangevoerd via bloed tijdens haargroei.

Vachthaar 

Vachthaar bij reeën bestaat uit zomer- en winterhaar, die in verschillende mate in verschillende periodes groeit en uitvalt. Op basis van bestaande wetenschappelijk literatuur hebben wij een schema opgesteld waarin af te lezen is over welke maanden de cortisolbepaling in het vachthaar op dag van bemonstering iets zegt, aangezien de onderzochte reeën het hele jaar door aangeleverd worden. Hieruit is af te leiden dat de gemeten cortisol in vachthaar geen informatie kan geven over de maanden januari tot maart, en dat afhankelijk van de maand van monstername, het haarmonster gaat over cortisol productie in de drie tot elf maanden voorafgaand aan de monstername.

Deze resultaten maken duidelijk dat er eerst een goed beeld moet komen van gemiddelde cortisolwaarden door het jaar heen voordat een relatie van chronisch stress met ziekte onderzocht kan worden. Daarnaast konden wij ook bevestigen dat de plek op het lichaam waar het vachtmonster genomen wordt, invloed kan hebben op cortisol. Gegevens zoals haarkleur (pigment; meer cortisol in wit haar), en door bezoedeling door uitwerpselen, speeksel of geurklierstoffen maakt dat gegevens verschillen.  

In het algemeen werd het minste cortisol gemeten in bruin voorhoofdhaar, gevolgd door bruin nekhaar, en dan wit staarthaar, maar de spreiding bij de laatste twee locaties was groot. De conclusie is dat de bemonsteringsplek grote invloed heeft op de gemeten waarden. Welke locatie het meest geschikt is, zal worden besloten na verder onderzoek.

Wimpers en snorharen 

Wimpers en snorharen groeien over langere perioden dan vachthaar. We dachten oorspronkelijk dan ook dat dit type haar mogelijk meer uitsluitsel zou kunnen geven. Echter, het bleek snel dat het gewicht van de wimpers en snorharen te weinig was om een cortisol bepaling te kunnen doen.

Bijnierschorsvergroting

Stresshormonen worden geproduceerd door de bijnierschors en die kan bij aanhoudende stress vergroot zijn. Daardoor neemt het gewicht van de bijnieren toe. (Trouwens kan het gewicht van de bijnier beïnvloed worden door andere factoren, zoals geslachtshormonen of een tumor.)

Voor onderlinge vergelijking tussen individuen wordt vaak als maat niet het absolute gewicht van een bijnier gebruikt, maar het relatieve gewicht t.o.v. het lichaamsgewicht. Alhoewel een oude studie elders geen significant verschil vond tussen het gewicht van de linker en rechter bijnier, bleek tijdens ons eigen onderzoek dat er degelijk een verschil blijkt te zijn. Het dus belangrijk om tijdens soortgelijk onderzoek allebei de bijnieren of anders steeds dezelfde kant te wegen.

Stressreceptoren in de hersenen

Stressreceptoren in hersenweefsel worden gezien als een gouden standaardmaat voor chronisch stress. In deze pilot konden wij hersenweefsel verzamelen, die wij in het vervolg gaan testen.

1. Pilot acties chronisch stress en witte bloedcellen

Glucocorticoïd receptor challenge-test

In gezonde individuen, werken de stresshormonen ontstekingsremmend. Ze remmen de witte bloedcel proliferatie en gaan ontstekingsbevorderende processen tegen door de ontstekingsremmende signaalwegen te bevorderen.

Als de stresshormonen constant verhoogd zijn, dan ontstaat er bij de witte bloedcellen stresshormoonresistentie (glucocorticoïd resistentie, GCR), waardoor er een verstoorde reactie ontstaat. Als deze resistentie gemeten kan worden, kan het een maat zijn voor chronisch stress.

We hebben een test uitgewerkt, waarmee stresshormoonresistentie in witte bloedcellen gemeten zou kunnen worden. Validatie en verdere ontwikkeling voor het ree zijn nog nodig.

Witte bloedcel profielen na de dood

Witte bloedcellen geven informatie over ziekte en ook over  chronisch stress. Het pathologisch onderzoek wordt gedaan op dode dieren. Als een dier dood gaat, gaan de afzonderlijke cellen ook dood maar niet alle cellen tegelijk dood. Met markers en flowcytometrie kunnen we hier meer inzicht in verkrijgen.

Conclusie

Dankzij de steun en bijdrage van onze Vrienden is het ons gelukt om de parameters voor het meten van chronische stress bij reeën nader te definiëren. Deze duidden erop dat zicht op cortisolwaarden in vachthaar door het jaar heen wenselijke voorkennis is voor het onderzoek naar de relatie tussen chronisch stress en ziekte.  Dit zou bijvoorbeeld kunnen door een jaar rond onderzoek op haarmonsters uit twee ree populaties, een waarbij weinig chronisch gestreste individuen verwacht worden, en een ander met juist veel.

Bij dit project zijn daarnaast diergeneeskunde studenten actief betrokken en opgeleid. Op die manier zorgen we ervoor dat onze toekomstige dierenartsen meer over dit onderwerp te weten komen en zich in de toekomst kunnen inzetten voor de gezondheid en het welzijn van dieren. 

Nogmaals, heel veel dank voor alle steun en wij wensen iedereen geweldige feestdagen en een voorspoedig 2019!

(Cover photo by Teddy Kelley on Unsplash)